1- جز آستان توام در جهان پناهی نیست
سر مرا به جز این در حواله گاهی نیست
2- عَدو چو تیغ کشد من سپر بیندازم
که تیغ ما به جز از نالهایّ و آهی نیست
3- چرا ز کوی خرابات روی برتابم؟
کاز این بِهَم به جهان هیچ رسم و راهی نیست
4- زمانه گر بزند آتشم به خرمن عمر
بگو بسوز... که بر من به برگ کاهی نیست
5- غلام نرگس جمّاش آن سهی سروم
که از شراب غرورش به کس نگاهی نیست
6- مباش در پی آزار و هر چه خواهی کن
که در شریعت ما غیر از این گناهی نیست
7- عنان کشیده رو ای پادشاه کشور حُسن!
که نیست بر سر راهی که دادخواهی نیست
8- چنین که از همه سو دام راه میبینم
به از حمایت زلفش مرا پناهی نیست
9- خزینه ی دل حافظ به زلف و خال مده
که کارهای چنین حد هر سیاهی نیست
1- حواله گاه=بازگشت گاه
2- عَدو = دشمن
4- به برگ کاهی نبودن= به اصطلاح امروز "پر کاهی ارزش نداشتن"
5- ظاهر گل نرگس شبیه چشم ست.
جمّاش: شوخ و افسونگر
سرو سَهی: سرو راست قامت و بلند.
قبلاً به نسبت سرو و غرور اشاره شد.
تعبیر "غلامی برای چشم" مثل "غلام همت" تکرار دارد .
کنایه ی تعارف گونه ایست. یعنی که در نظرم خیلی بزرگ و باشکوه است...
غلام چشم آن ترکم که در خواب خوش مستی ...
غلام نرگس مست تو تاجدارانند...
غلام مردم چشمم که با سیاه دلی / هزار قطره ببارد چو درد دل شمرم
6- همین معنی به بیان دیگر در بیت دیگری:
دلش به ناله میازار و ختم کن حافظ / که رستگاری جاوید در کم آزاریست
7- چقدر زیبا!
عنان کشیده = آرام و آهسته ، در مقابل عنان گسسته ،
درک زیبایی این بیت برای هم عصران حافظ شدنی تر است. این تصویر که پادشاه یا فرمانداری معمولا سوار بر اسب از میان جمعیت مردم عادی رد میشده و هرکسی سعی میکرده شکایت و دادخواهی خود را از مدیران میانی! به گوش شاه برساند.
اگر غزل را عارفانه در نظر بگیریم :
پادشاه کشور حُسن ، حضرت حق و دادخواهان، همه ی خلایق اند.
یا ایهاالناس انتم الفقراء الی الله و هو الغنی الحمید - فاطر- 15
و تعبیر دور از ذهنی هم نیست. در نگاه عارفانه، هرچیز که هستی دارد ، تجلی جمال خداوند است. جایی در آفرینش پیدا نمیشود که از این حقیقت خالی باشد. (نیست بر سر راهی که دادخواهی نیست)
8- زلف شناسی یکی از بخش های مهم حافظ شناسی است.
9- باز اگر غزل را عارفانه در نظر بگیریم:
زلف نماد کثرت و خال نماد وحدت میشود.
یعنی که ما را بین این دو سرگردان مکن.
هر سیاهی: احتمالاً سیاه (که رنگ زلف و خال هم هست) اشاره به بردگان سیاه پوست هم داشته باشد. کارهای بزرگ و مهم (مثل خزانه داری) کار غلامان نبوده.